Τετάρτη 30 Ιανουαρίου 2019

Η Εκπαίδευση στην εποχή της Δ’ Βιομηχανικής Επανάστασης



Δικηγόροι. Γιατροί. Λογιστές. Μηχανικοί λογισμικού.  Αυτά τα επαγγέλματα ήθελαν οι γονείς μας να σπουδάσουμε, αυτές τις σπουδές προσφέρουν τα πανεπιστήμια στους φοιτητές τους, αυτά τα επαγγέλματα θέλουν οι περισσότεροι να κάνουν τα παιδιά τους και με αυτά ως κριτήρια κρίνουμε την εκπαίδευση, πόσο καλά δηλαδή προετοιμάζει τους μαθητές γι αυτές τις σπουδές.
Όμως κάνουμε λάθος.

Στη σύγχρονη αγορά εργασίας  οι ικανότητες που απαιτούνται για την επιτυχία αλλάζουν με πολύ γρήγορο ρυθμό, η φύση της εργασίας μεταλλάσσεται γοργά και η πλειοψηφία των νέων σπουδάζουν αντικείμενα που, ώσπου να τελειώσουν τις σπουδές τους, θα είναι ήδη παρωχημένα και αυτά που θα έχουν μάθει θα μπορεί να τα κάνει είτε φτηνότερα κάποιος στην  Κίνα ή την Ινδία, είτε καλύτερα κάποιος ηλεκτρονικός υπολογιστής.
Τη στιγμή που τα γράφω αυτά εκατομμύρια δαπανώνται από γονείς και κράτη παγκοσμίως για το είδος της εκπαίδευσης και των προγραμμάτων σπουδών που οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια τους αποφοίτους τους στην ανεργία.  Σύμφωνα με την παγκόσμια Τράπεζα 150 εκατ. άνθρωποι θα χάσουν τη δουλειά τους το 2022, ενώ 300 εκατ. νεοεισερχόμενοι δεν θα βρίσκουν εργασία. Το 2030 με την επέλαση των ρομπότ στην αγορά εργασίας εκτιμάται ότι θα χαθούν 800 εκατ. θέσεις εργασίας δηλαδή το 1/5 του σημερινού παγκόσμιου εργατικού δυναμικού. Αν ανήκετε στους λίγους που έχουν εξασφαλίσει επαρκές εισόδημα για το παιδί τους στο μέλλον, ώστε να ζήσει τη ζωή του χωρίς να χρειάζεται να εργάζεται  ασχέτως των σπουδών του, μην συνεχίζετε να διαβάζετε. Αν όμως ελπίζετε ότι επενδύοντας το υστέρημά σας σε σχολεία και σπουδές  θα δώσετε στα παιδιά σας τα εφόδια για το μέλλον και κυρίως αν νομίζετε πως ξέρετε να κρίνετε ποιες είναι οι «καλές» σπουδές που θα τους εξασφαλίσουν αυτά τα εφόδια, όπως παλιότερα έκριναν οι γονείς μας για εμάς, τότε είστε αυτοί ακριβώς για τους οποίους γράφω αυτό το κείμενο.
                                                                                     ……..
Πάμε λίγο πιο πίσω, στη δεκαετία του ’70, τη δεκαετία των παιδικών μου χρόνων. Όταν ήμουν παιδί οι γονείς μου, εργαζόμενοι της μεσαίας τάξης κι οι δυο, μου έδιναν τις γνωστές συμβουλές: να διαβάζω, να παίρνω καλούς βαθμούς και να σπουδάσω σε μια καλή σχολή, κατά προτίμηση νομική, ιατρική, πολυτεχνείο, ώστε να βρω μια καλή δουλειά μεγαλώνοντας.  Κι εγώ ήμουν άριστη στα μαθηματικά, ώσπου η δασκάλα άρχισε να μας τα κάνει με αριθμούς, οπότε η Ιατρική και το Πολυτεχνείο απορρίφθηκαν, αλλά ήμουν πολύ καλή στη γλώσσα οπότε η πορεία προς τη Νομική ή τη Φιλοσοφική ήταν αναπόφευκτη.  Ωστόσο, μέχρι να τελειώσω τις σπουδές μου τα δεδομένα είχαν αλλάξει, οι καλοί στα μαθηματικά δεν πήγαιναν πια στη Θετική, αλλά στην Τεχνολογική κατεύθυνση, ενώ οι φίλοι μου απόφοιτοι Πολυτεχνείου στρέφονταν στη Διοίκηση Επιχειρήσεων και έκαναν ΜΒΑ προκειμένου να μπορέσουν να βρουν μια καλή δουλειά. Πάντως, γιατροί, δικηγόροι, λογιστές, οικονομολόγοι, στελέχη επιχειρήσεων, φιλόλογοι, ό,τι κι αν βγήκαμε από την τάξη μου, ήμασταν όλοι εργαζόμενοι που χρησιμοποιούσαν τις αναλυτικές τους ικανότητες κυρίως με ελάχιστη δημιουργική φαντασία για το πώς θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε αυτές τις ικανότητες αν κάποιος μας κουνούσε το χαλί της ανάπτυξης κάτω από τα πόδια, όπως και έγινε μερικές δεκαετίες αργότερα, όταν με την ελληνική κρίση μετατραπήκαμε όλοι αν όχι σε ανέργους, σίγουρα σε χαμηλά αμειβόμενους και ημι-απασχολούμενους  κι αρχίσαμε να ψαχνόμαστε, είτε αλλάζοντας αντικείμενο εργασίας, είτε αλλάζοντας χώρα.  


«Το μέλλον ανήκει σε αυτούς που έχουν τη δημιουργική σκέψη να αξιοποιούν με πρωτότυπους τρόπους τις ικανότητές τους»
-
Robert Greene, συγγραφέας-business guru

Εκπαιδεύοντας στρατιές ανέργων. Η μεγάλη παγίδα της εκπαίδευσης σήμερα.

Παρά το πάθημά μας όμως και παρά τις αναλυτικές ικανότητες που αναπτύξαμε στο σχολείο, δεν διδαχτήκαμε τίποτα όλοι μας, γονείς και εκπαιδευτικοί  επιμένουμε να εστιάζουμε στην ανάπτυξη της αναλυτικής ικανότητας των μαθητών σε μια εποχή που η επιτυχία κρίνεται όλο και περισσότερο από τη φαντασία και τη δημιουργικότητα.  Έχοντας διαβεί ως εκπαιδευτικός το κατώφλι διαφορετικών σχολείων και διαφορετικών εκπαιδευτικών συστημάτων μπορώ να πω ότι σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό συνεχίζουμε να εκπαιδεύουμε τα παιδιά πώς να γίνουν καλοί καταναλωτές γνώσεων και περιεχομένου, αντί να τους μαθαίνουμε να παράγουν γνώση και περιεχόμενο. Κι αυτό όχι μόνο στην Ελλάδα, όχι μόνο στα παραμελημένα δημόσια σχολεία μας, αλλά ακόμη και σε πανάκριβα ιδιωτικά εκπαιδευτικά περιβάλλοντα όπου τα παιδιά ΔΕΝ μαθαίνουν ακριβώς τα ίδια πράγματα, απλώς ΔΕΝ τα μαθαίνουν σε καλύτερες εγκαταστάσεις.  Ελάχιστες εξαιρέσεις υπάρχουν μόνο για να επιβεβαιώσουν τον κανόνα. Στην Ελλάδα φυσικά η κατάσταση είναι ακόμη χειρότερη, καθώς η νέα ψηφιακή εποχή είναι εδώ και οι ψηφιακές τεχνολογίες επηρεάζουν και επιδρούν άμεσα σε κλάδους της ελληνικής οικονομίας, στην εργασία, την εκπαίδευση και την κοινωνία αλλά η χώρα δυσκολεύεται να καλύψει τα κενά που έχουν δημιουργηθεί και να προσαρμοστεί στα δεδομένα εξοπλίζοντας τους νέους και τους εργαζόμενους με νέες απαραίτητες ικανότητες. Η εκπαίδευση ήταν και παραμένει ο κλάδος με τη μεγαλύτερη υστέρηση σε μια εποχή που οι εξελίξεις είναι καταιγιστικές.

Εκπαίδευση για το μέλλον

Έχουμε εισέλθει σε μια εποχή που οι εξελίξεις τρέχουν με γεωμετρική πρόοδο και μας αφήνουν όλους αμήχανους μπροστά στο ερώτημα τί επιτέλους χρειάζεται ο σύγχρονος άνθρωπος προκειμένου να καταφέρει να ευημερήσει σε μια εποχή που όλο και περισσότερα θα γίνονται από αυτόματα συστήματα, σε μια εποχή που οι υπολογιστές θα μαθαίνουν και θα αυτό-βελτιώνονται πιο γρήγορα και πιο αποτελεσματικά από ότι οι άνθρωποι που τους δημιούργησαν. Παρακάτω, θα μοιραστώ μαζί σας κάποια συμπεράσματα στα οποία κατέληξα ερευνώντας, στα πλαίσια του learninglobal project, το θέμα του σχεδιασμού εκπαιδευτικών προγραμμάτων που θα εξοπλίζουν τον μαθητή για το μέλλον και την αγορά εργασίας της εποχής των αυτοματισμών και της τεχνητής νοημοσύνης.


Γνώσεις και Ικανότητες για την ανάπτυξη του Ανθρώπου της Νέας Εποχής



Τί πρόκειται να συμβεί λοιπόν στη συνέχεια; Τί μας περιμένει στην εποχή που τα πάντα θα εξαρτώνται από ψηφιακές τεχνολογίες που θα αναπτύσσονται στην Ασία και  η καθημερινότητά μας θα διέπεται από την υπερπροσφορά των προϊόντων και υπηρεσιών που θα παράγονται αυτοματοποιημένα σε κάποια μακρινή γωνιά του πλανήτη;
Ποιες ικανότητες θα χρειαστεί να αναπτύξει η ανθρώπινη οντότητα για να προσαρμοστεί σε αυτή τη νέα Εποχή και να καρπωθεί τα οφέλη της; Τι είδους ανθρώπους θα πρέπει να βγάζουν τα εκπαιδευτικά συστήματα για να αποδίδει η επένδυση των κοινωνιών σε αυτά;

Παρακάτω έχω συγκεντρώσει μια λίστα βασικών ικανοτήτων που θα πρέπει να διαθέτει ο άνθρωπος στη Νέα Εποχή προκειμένου να ανταπεξέλθει στις προκλήσεις της και στα οποία διαπίστωσα ότι επικεντρώνεται  η συζήτηση και το ενδιαφέρον  πανεπιστημίων, εκπαιδευτικών οργανισμών και επίσημων φορέων χάραξης εκπαιδευτικής πολιτικής διεθνώς.

Γνώση του Εαυτού και Ικανότητα Αυτό-αξιολόγησης
Ικανότητα εξαιρετικά πολύτιμη για να μπορέσει κάποιος να αναπτύξει επιχειρηματικότητα και να επιπλεύσει στην αγοράς εργασίας ως αυτοαπασχολούμενος ή ανεξάρτητος συνεργάτης σε μια εποχή που  σύμφωνα με την παγκόσμια Τράπεζα 150 εκατ. άνθρωποι θα χάσουν τη δουλειά τους ως το 2022, ενώ 300 εκατ. νεοεισερχόμενοι δεν θα βρίσκουν εργασία. Στον περίπλοκο κόσμο του αύριο το να γνωρίζει κανείς τη μοναδικότητά του, τα δυνατά του σημεία και τα ταλέντα τους  καθώς και τις αδυναμίες του, θα είναι η κιβωτός που θα τον βοηθήσει να επιβιώσει μέσα στην παγκόσμια καταιγίδα των αλλαγών.

Συναισθηματική Νοημοσύνη

Η ικανότητα κατανόησης των συναισθημάτων των άλλων, υποτιμημένη ως σήμερα στην αγορά εργασίας της Βιομηχανικής Εποχής, είναι ίσως η πιο σημαντική ικανότητα που θα πρέπει να έχει κανείς στην εποχή των Ρομπότ  προκειμένου να μην μπορεί να αντικατασταθεί από αυτά στη δουλειά του. 

Κοινωνική Νοημοσύνη

Σε έναν δικτυακό κόσμο με μεγάλη κοινωνική κινητικότητα στον οποίο το κυρίαρχο μοντέλο εργασίας θα είναι η εργασία σε ομάδες με μεγάλη κοινωνική και γεωγραφική διασπορά, η ικανότητα του εργαζόμενου να μπορεί να προσαρμόζεται σε διαφορετικές κοινωνικές περιστάσεις και να αντιλαμβάνεται τις σκέψεις και τις αξίες των άλλων θα είναι πραγματικά πολύτιμη για την επαγγελματική επιτυχία.  Αυτός ήταν και ο λόγος που ο πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας Ντέιβιντ Κάμερον πήρε τις κόρες του από το ακριβό ιδιωτικό σχολείο που φοιτούσαν και τις έστειλε σε ένα Δημόσιο της περιοχής του προκειμένου, όπως δήλωσε, να αποκτήσουν «social fluidity».

Διαπροσωπική Νοημοσύνη
Ο τρόπος με τον οποίο επικοινωνούμε και συναναστρεφόμαστε με τους φίλους και την οικογένεια μας βοηθάει να εξασφαλίσουμε μια πιο ισορροπημένη ζωή και μια καλύτερη αίσθηση ευτυχίας και πληρότητας  και αυτά με τη σειρά τους αντικατοπτρίζονται και στη γενικότερη πρόοδο μας στη ζωή. Η ανάπτυξη της διαπροσωπικής νοημοσύνης συνοδεύεται με την ικανότητα ρύθμισης του ψηφιακού μας εαυτού και του χρόνου που δαπανούμε μπροστά σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Αν για τον άνθρωπο της Βιομηχανικής Εποχής το ζητούμενο ήταν πώς θα συνδυάσει καριέρα και οικογένεια για τον άνθρωπο της Νέας Εποχής το ζητούμενο θα είναι πώς να συνδυάσει την ψηφιακή ζωή του με την πραγματική.

Διαπολιτισμική Νοημοσύνη
Αυτή είναι η ικανότητα να προσαρμόζεται κανείς γρήγορα και με ευκολία σε νέες κουλτούρες και νέους τρόπους εργασίας και ζωής και επεκτείνεται πέρα από την απλή εγκυκλοπαιδική γνώση άλλων λαών και πολιτισμών. Όπως στο παρελθόν οι άνθρωποι οι πολυταξιδεμένοι αποδεικνύονταν πιο σοφοί, έτσι και στο παγκοσμιοποιημένο μέλλον όπου η τεχνολογία θα καταργεί στην ουσία τα σύνορα η διαπολιτισμική συνείδηση θα είναι από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά των επιτυχημένων.  Ευτυχώς, για την ανάπτυξη της Διαπολιτισμικής Νοημοσύνης θα βοηθήσει και η ίδια η τεχνολογία, καθώς ήδη είναι διαθέσιμες τεχνολογίες εικονικής πραγματικότητας, εμβύθισης σε εικονικούς κόσμους και τηλεμεταφοράς οι οποίες θα μπορούν να μεταφέρουν το εξωτερικό στο εσωτερικό του σπιτιού μας ή του σχολείου μας και το αντίστροφο.

Επιμονή

Σε μια εποχή που οι εξελίξεις θα τρέχουν με ιλιγγιώδη ρυθμό και θα αλλάζουν καθημερινά τα δεδομένα, το όραμα της επιτυχία και η επιμονή σε αυτό θα είναι σίγουρα βασικό χαρακτηριστικό των νικητών. Έτσι, θα χρειαστούμε σχολεία που αντί να εκπαιδεύουν τους μαθητές στο κυνήγι των βαθμών και της άμεσης επιβεβαίωσης θα τους εκπαιδεύουν στην επιμονή και το θάρρος να κυνηγήσουν το όνειρό τους και να το κάνουν πραγματικότητα.

Αντίληψη του κοινού καλού
Η συνεργασία και το ομαδικό πνεύμα, καθώς και η συνειδητοποίηση ότι το προσωπικό καλό περνάει μέσα από το γενικό καλό των ομάδων ή των κοινωνιών των οποίων είμαστε μέλη αποτελεί άλλο ένα όπλο επιβίωσης και προόδου για τον άνθρωπο στην εποχή που ο κόσμος όπως τον ξέραμε θα πάψει να υπάρχει.

Ικανότητα Αφήγησης
Χιλιάδες χρόνια πριν η αφήγηση αποτέλεσε την πρωταρχική μορφή επικοινωνίας των ανθρώπων και  εξίσου σημαντική παραμένει και σήμερα. Τα αφηγήματα παραμένουν πανίσχυρα εργαλεία κατανόησης της περιπλοκότητας του Κόσμου. Σύμφωνα με έρευνες το 92% των καταναλωτών προτιμούν διαφημίσεις που περιλαμβάνουν το στοιχείο της αφήγησης. Οι δυνατότητες αξιοποίησης της αφήγησης στο μάρκετινγκ και την επικοινωνία είναι τεράστιες και δίχως αμφιβολία όσοι κατέχουν την τέχνη της και όσοι μπορούν να πείθουν, να ξεσηκώνουν συναισθήματα και αντιδράσεις με τον λόγο τους θα είναι σε μεγάλη ζήτηση στην αγορά εργασίας του μέλλοντος. Καθώς οι υπολογιστές τα καταφέρνουν καλύτερα με τους αριθμούς και τη λογική αυτό που θα μένει για εμάς τους ανθρώπους είναι ο λόγος και το συναίσθημα.

Σωματική  Ευεξία
Η διατήρηση σωματικής ευεξίας και της σωματικής και πνευματικής υγείας θα είναι το μεγάλο στοίχημα για τον άνθρωπο της Νέας Εποχής που θα περνάει όλο και περισσότερη ώρα μπροστά σε οθόνες ενώ θα χρειάζεται να κάνει όλο και λιγότερα με τα χέρια του. Η ισορροπία αυτή μεταξύ φυσικής δραστηριότητας και καθιστικής ζωής δεν είναι κάτι έμφυτο, είναι κάτι που θα πρέπει να καλλιεργούν συστηματικά τα εκπαιδευτικά συστήματα προκειμένου να μην καταλήξουμε σε κοινωνίες μαλθακών και αρρώστων.

Ή αλλάζουμε ή βουλιάζουμε

«Η εκπαίδευση είναι το πιο ισχυρό όπλο που μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει για να αλλάξει τον κόσμο»
elson Mandela

Το ερώτημα λοιπόν είναι πόσα από τα παραπάνω καταφέρνουμε σήμερα να καλλιεργούμε στους νέους ανθρώπους; Πόσο καλά προετοιμάζουν τα σχολεία μας τα παιδιά για την εποχή που τα απαραίτητα θα είναι τα παραπάνω και όχι ο καλός βαθμός σε κάποιο τεστ πολλαπλών επιλογών;
Πόσο ενήμεροι είναι για όλα αυτά γονείς, εκπαιδευτικοί, παράγοντες που χαράσσουν εκπαιδευτική πολιτική;  Για την Ελλάδα σίγουρα δεν είμαι καθόλου αισιόδοξη και δε θα μπορούσα να σκεφτώ καλύτερη εφαρμογή του δημοφιλούς πολιτικού συνθήματος "ή αλλάζουμε ή βουλιάζουμε" από την Εκπαίδευση.