Επιλέγοντας σπουδές στην εποχή της τεχνολογικής επανάστασης

Οι υψηλές βάσεις εισαγωγής της εργασιακής αβεβαιότητας

 Όλοι σήμερα συμφωνούν ότι οι αυτοματισμοί και η τεχνολογία θα αλλάξουν ριζικά το μέλλον των επαγγελμάτων, αν και κανείς δε μπορεί να προβλέψει με βεβαιότητα ποια θα είναι η εικόνα της αγοράς εργασίας σε 30 χρόνια.

Ωστόσο, δεν χρειάζεται να έχεις μαντικές ικανόητες για να διαπιστώσεις τις τεράστιες αλλαγές που έχει επιφέρει ήδη η τεχνολογία σε πολλά επαγγέλματα. Όπου ο στόχος είναι η μεγαλύτερη αποδοτικότητα και η μείωση του κόστους εργασίας βλέπουμε σιγά σιγά τους ανθρώπους να αντικαθίστανται από μηχανήματα, για παράδειγμα οι τηλεφωνητές των εταιρειών, οι ταμίες, οι πωλητές, δεν είναι πια άνθρωποι αλλά αυτόματα μηχανήματα και συστήματα.
Ακόμη κι αν η αλλαγή αυτή είναι αργή και δεν γίνεται το αισθητή με την ίδια ένταση σε όλους τους κλάδους και όλες τις χώρες, οι ειδικοί προειδοποιούν ότι σε ορίζοντα είκοσι ή τριάντα ετών, καμία εργασιακή θέση και καμία επαγγελματική ιδιότητα δεν μπορεί να θεωρείται ασφαλής.
Mετά την ανάδυση της αστικής τάξης  και την εργατικής τάξης των περασμένων αιώνων βλέπουμε να αναδύεται σήμερα μια νέα τάξη, η «άχρηστη» τάξη των μακροχρόνια ανέργων που αδυνατούν να βρουν εργασία γιατί δεν έχουν τις κατάλληλες ικανότητες και δεξιότητες.

 Με την ανεργία και την εργασιακή ανασφάλεια να αυξάνονται παντού στον πλανήτη, η επιλογή σπουδών καθίσταται όλο και πιο δύσκολη και κρίσιμη απόφαση για τους σύγχρονους νέους.


Άσπρο, μπλε, ροζ, γκρι. Τί χρώμα θα έχει στο μέλλον το πουκάμισο των επιτυχημένων; 

Γνωρίζετε πιθανότατα τη διαφορά μεταξύ blue και white-collar εργαζομένων. Οι blue-collars κάνουν εργασία τεχνικής ή χειρωνακτική φύσης, οι white-collars κάνουν εργασία γραφείου. Παρά το γενικό στερεότυπο, πολλοί από τους πρώτους πληρώνονται πολλά περισσότερα από τους δεύτερους, γι αυτό μην κάνετε το λάθος να θεωρήσετε ότι η δουλειά γραφείου είναι ανώτερη σε αποδοχές ή απαιτεί περισσότερα προσόντα από τη δουλειά του τεχνικού, του χειριστή ή του χειρωνάκτη. Η πραγματικότητα της οικονομίας και της αγοράς εργασίας είναι πολύ πιο περίπλοκη από την χρωματική απλοποίηση με την οποία προσπαθούμε να την περιγράψουμε.

Η περιγραφή αυτή φυσικά γίνεται πιο ενδιαφέρουσα αν προσθέσουμε στου μπλε και άσπρους εργαζόμενους και τους ροζ και τους γκρι εργαζόμενους, τους pink-collars που είναι οι εργαζόμενοι του τομέα των υπηρεσιών, και τους grey-collars που είναι οι εξειδικευμένοι τεχνικοί που γεφυρώνουν τη διαφορά μεταξύ εργατών και διοικητικών υπαλλήλων γραφείου.

 Ποια επίπτωση θα έχει η έλευση των αυτοματισμών στις θέσεις των διαφόρων χρωμάτων; Το μόνο που μπορούμε να απαντήσουμε με σιγουριά είναι ότι η τεχνολογία και οι αυτοματισμοί δεν θα αντικαταστήσουν θέσεις και δουλειές (jobs), αλλά μεμονομένες εργασίες (tasks), οπότε όσο πιο σύνθετη είναι η δουλειά κάποιου και όσο περισσότερες εργασίες εκτελεί τόσες περισσότερες και οι πιθανότητες του να τη διατηρήσει. Επίσης όσο πιο «ανθρώπινη» είναι η φύση της δουλειάς, δηλαδή όσο περισσότερα τα καθήκοντα που δε μπορούν να αυτοματοποιηθούν, τόσο πιο σίγουρο το εργασιακό μέλλον. Πολλές blue-collar θέσεις που απαιτούν σωματική ευελιξία, κατανόηση του περιβάλλοντος, προσαρμοστικότητα, δημιουργικότητα, ενσυναίσθηση, συναισθηματική νοημοσύνη, ίσως να είναι πολύ πιο σίγουρες επιλογές από κάποιες white-collar θέσεις που βασίζονται στην επανάληψη εργασιών αναλυτικής σκέψης, κάτι στο οποίο οι αλγόριθμοι είναι πολύ καλύτεροι από τους ανθρώπους.

Σε ένα όχι και πολύ μακρινό μέλλον ενδέχεται να δούμε εξειδικευμένους εργατοτεχνίτες, ή χειριστές συγκεκριμένης τεχνολογίας, να είναι πιο περιζήτητοι από στελέχη γραφείου που κάνουν δουλειά γραμματέα ή λογιστή για παράδειγμα. Ομοίως κάποιος που στη διάρκεια των σπουδών του καλλιέργησε την φιλοσοφική σκέψη, τη ρητορική ικανότητα και την ευρύτητα του πνεύματος και άλλα χαρακτηριστικά που συνθέτουν την ικανότητα ηγεσίας,  πιθανόν να είναι πολύ πιο χρήσιμος σε μια μεγάλη εταιρεία από έναν άλλον που σπούδασε στατιστική και ανάλυση.


 Σπουδές και εκπαίδευση

Ένα βασικό λάθος που κάνουμε σήμερα στα περισσότερα εκπαιδευτικά συστήματα είναι ότι συγχέουμε την παιδεία με την εκπαίδευση. Η παιδεία σκοπεύει στην ανάπτυξη της προσωπικότητας, κάνει τους ανθρώπους πνευματικά καλλιεργημένους, ολοκληρωμένες προσωπικότητες με κριτική σκέψη, η εκπαίδευση είναι η διαδικασία που μετατρέπει τον άνθρωπο σε ικανό ειδικό προσφέροντάς του εξειδικευμένη γνώση και κατάρτιση.
Κάθε εκπαιδευτικό σύστημα και κάθε εκπαιδευόμενος που δεν αντιλαμβάνεται αυτή τη διαφορά και δεν φροντίζει να καλύψει και τις δυο αυτές πτυχές της μόρφωσης είναι καταδικασμένος στην αποτυχία στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης και των αυτοματισμών. 

 Εδώ και δεκαετίες το ανέκδοτο για τους αποφοίτους θεωρητικών σπουδών ήταν το παρακάτω:
Ο απόφοιτος Πολυτεχνείου ρωτάει «Πώς δουλεύει αυτό;»
Ο απόφοιτος οικονομικών ρωτάει «Πόσο κοστίζει αυτό;»
Ο απόφοιτος Φιλοσοφικής ρωτάει « Θέλετε και πατάτες;»

Στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης όμως θα είναι όλο και περισσότεροι οι απόφοιτοι θεωρητικής κατεύθυνσης που δεν θα καταλήξουν να τυλίγουν μπέργκερ. Μια έρευνα του 2014 του Association of American Colleges and Universities έδειξε ότι στην ηλικία άνω των 50 ετών οι πτυχιούχοι θεωρητικών σπουδών βλέπουν τους μισθούς τους να είναι κατά μέσο όρο 2.000 δολάρια υψηλότεροι ετησίως από του μισθούς εκείνων της πρακτικής κατεύθυνσης με τους CEO πολλών αμερικανικών επιχειρηματικών κολοσσών (YouTube, Airbnb, Facebook, Disney, FedEx, Alibaba, κ.ά) Λογικό, αφού όσοι σπουδάζουν Φιλοσοφία και ανθρωπιστικές επιστήμες αναπτύσσουν μεγαλύτερη ευρύτητα πνεύματος, καλύτερη ικανότητα να αντιλαμβάνονται τη μεγάλη εικόνα και μπορούν να σκεφτούν πιο ολοκληρωμένα ένα πρόβλημα από τον συνάδελφο τους με την πολύ στενή τεχνολογική εξειδίκευση.

Πραγματοποιώντας κανείς σπουδές που αποκλείουν τη δημιουργικότητα, τη συναισθηματική κατανόηση, την αισθητική καλλιέργια και την καλλιτεχνική έκφραση στερεί από τουν εαυτό του τις βάσεις για να αναπτύξει τις πιο περιζήτητες στην νέα εποχή ικανότητες, την ευρηματικότητα στην επίλυση προβλημάτων, την διορατικότητα στην λήψη αποφάσεων και τη εκφραστικότητα στην επικοινωνία του με τους άλλους ανθρώπους, τις μόνες ικανότητες δηλαδή στις οποίες τα ρομπότ δε μπορούν να επισκιάσουν τους ανθρώπους. 

Σήμερα, όταν επιλέγει κανείς σπουδές, θα πρέπει να έχει κατά νου ότι αυτό που θα ζητάει στο μέλλον όλο και περισσότερο η αγορά εργασίας είναι ανθρώπους που εκτός από εξειδίκευση θα διαθέτουν και ευρύτυτα πνεύματος, εργαζόμενους με ανθρώπινες ικανότητες που δε γίνεται να αυτοματοποιηθούν, όπως η ενσυναίσθηση, η πολιτισμική και κοινωνική επίγνωση, το θάρρος, η αφηρημένη σκέψη, η διορατικότητα και η δημιουργική συναισθηματική έκφραση.

 Δημιουργώντας τον επαυξημένο εαυτό μας

Σε αντίθεση με αυτό που πιστεύουν πολλοί, η μετατροπή μας από εργαζόμενους της παλιάς οικονομίας σε περιζήτητους εργαζόμενους της νέας οικονομίας, δεν απαιτεί να τρέξουμε να ασχοληθούμε με τους υπολογιστές και τα μαθηματικά,  ανταγωνιζόμενοι τους αλγόριθμους.

 Στην πραγματικότητα  αυτό που χρειάζεται είναι να μετατραπούμε σε μια επαυξημένη εκδοχή του εαυτού μας, δηλαδή σε ανθρώπους που μπορούν να χρησιμοποιούν την τεχνολογία σαν βοηθό τους για να αυξήσουν την αποδοτικότητα και την αποτελεσματικότητά τους για να παράξουν το είδος της εργασίας που σε καμία περίπτωση δε θα μπορούσε να αντικατασταθεί από την τεχνολογία.

Η Νέα Εποχή απαιτεί έναν νέο τύπο ανθρώπου που ξέρει να μοχλεύει την τεχνητή νοημοσύνη και να τη θέτει στην υπηρεσία της ανθρώπινης διάνοιας για να κάνει γρηγορότερα, αποτελεσματικότερα και ευκολότερα σύνθετες δουλειές που κανείς μεμονομένος αλγόριθμος δε θα μπορούσε να συνθέσει και να ολοκληρώσει.

Μπορεί το  παρελθόν να άνηκε σε συγκεκριμένο τύπο ανθρώπου με συγκεκριμένο τύπο μυαλού, τον προγραμματιστή, τον νομικό, τον μάνατζερ, το αναλυτικό μυαλό που ήταν καλό στους υπολογισμούς και τη λογική σκέψη, όμως τα κλειδιά του βασιλείου των επιτυχημένων ήρθε  ώρα να αλλάξουν χέρια, καθώς το μέλλον ανήκει σε έναν πολύ διαφορετικό τύπο ανθρώπου, τον άνθρωπο που μπορεί να φανταστεί, να επινοήσει, να δημιουργήσει, να συναισθανθεί, να αναγνωρίσει σχηματομορφές και να προσθέσει νόημα "ψυχή" και συναισθηματική αξία στα προϊόντα της τεχνολογίας. 

Αυτό είναι το σημαντικότερο που πρέπει να θυμούνται οι υποψήφιοι φοιτητές καθώς επιλέγουν σπουδές, ότι η παραλαβή παράδοση των κλειδιών της επιτυχίας από τον παλιό τύπο ανθρώπου στον νέο έχει ξεκινήσει και παρότι δεν πρόκειται να συμβεί σε μια νύχτα  παραείναι σημαντική διαδικασία για να την εμπιστευτούν αποκλειστικά και μόνο στα πανεπιστήμια και τα προγράμματα σπουδών τους. 

Η Εκπαίδευση στην εποχή της Δ’ Βιομηχανικής Επανάστασης

Δικηγόροι. Γιατροί. Λογιστές. Μηχανικοί λογισμικού.  Αυτά τα επαγγέλματα ήθελαν οι γονείς μας να σπουδάσουμε, αυτές τις σπουδές προσφέρουν τα πανεπιστήμια στους φοιτητές τους, αυτά τα επαγγέλματα θέλουν οι περισσότεροι να κάνουν τα παιδιά τους και με αυτά ως κριτήρια κρίνουμε την εκπαίδευση, πόσο καλά δηλαδή προετοιμάζει τους μαθητές γι αυτές τις σπουδές.
Όμως κάνουμε λάθος.

Στη σύγχρονη αγορά εργασίας  οι ικανότητες που απαιτούνται για την επιτυχία αλλάζουν με πολύ γρήγορο ρυθμό, η φύση της εργασίας μεταλλάσσεται γοργά και η πλειοψηφία των νέων σπουδάζουν αντικείμενα που, ώσπου να τελειώσουν τις σπουδές τους, θα είναι ήδη παρωχημένα και αυτά που θα έχουν μάθει θα μπορεί να τα κάνει είτε φτηνότερα κάποιος στην  Κίνα ή την Ινδία, είτε καλύτερα κάποιος ηλεκτρονικός υπολογιστής.
Τη στιγμή που τα γράφω αυτά εκατομμύρια δαπανώνται από γονείς και κράτη παγκοσμίως για το είδος της εκπαίδευσης και των προγραμμάτων σπουδών που οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια τους αποφοίτους τους στην ανεργία.  Σύμφωνα με την παγκόσμια Τράπεζα 150 εκατ. άνθρωποι θα χάσουν τη δουλειά τους το 2022, ενώ 300 εκατ. νεοεισερχόμενοι δεν θα βρίσκουν εργασία. Το 2030 με την επέλαση των ρομπότ στην αγορά εργασίας εκτιμάται ότι θα χαθούν 800 εκατ. θέσεις εργασίας δηλαδή το 1/5 του σημερινού παγκόσμιου εργατικού δυναμικού. Αν ανήκετε στους λίγους που έχουν εξασφαλίσει επαρκές εισόδημα για το παιδί τους στο μέλλον, ώστε να ζήσει τη ζωή του χωρίς να χρειάζεται να εργάζεται  ασχέτως των σπουδών του, μην συνεχίζετε να διαβάζετε. Αν όμως ελπίζετε ότι επενδύοντας το υστέρημά σας σε σχολεία και σπουδές  θα δώσετε στα παιδιά σας τα εφόδια για το μέλλον και κυρίως αν νομίζετε πως ξέρετε να κρίνετε ποιες είναι οι «καλές» σπουδές που θα τους εξασφαλίσουν αυτά τα εφόδια, όπως παλιότερα έκριναν οι γονείς μας για εμάς, τότε είστε αυτοί ακριβώς για τους οποίους γράφω αυτό το κείμενο.

                                                                                     ……..
Πάμε λίγο πιο πίσω, στη δεκαετία του ’70, τη δεκαετία των παιδικών μου χρόνων. Όταν ήμουν παιδί οι γονείς μου, εργαζόμενοι της μεσαίας τάξης κι οι δυο, μου έδιναν τις γνωστές συμβουλές: να διαβάζω, να παίρνω καλούς βαθμούς και να σπουδάσω σε μια καλή σχολή, κατά προτίμηση νομική, ιατρική, πολυτεχνείο, ώστε να βρω μια καλή δουλειά μεγαλώνοντας.  Κι εγώ ήμουν άριστη στα μαθηματικά, ώσπου η δασκάλα άρχισε να μας τα κάνει με αριθμούς, οπότε η Ιατρική και το Πολυτεχνείο απορρίφθηκαν, αλλά ήμουν πολύ καλή στη γλώσσα οπότε η πορεία προς τη Νομική ή τη Φιλοσοφική ήταν αναπόφευκτη.  Ωστόσο, μέχρι να τελειώσω τις σπουδές μου τα δεδομένα είχαν αλλάξει, οι καλοί στα μαθηματικά δεν πήγαιναν πια στη Θετική, αλλά στην Τεχνολογική κατεύθυνση, ενώ οι φίλοι μου απόφοιτοι Πολυτεχνείου στρέφονταν στη Διοίκηση Επιχειρήσεων και έκαναν ΜΒΑ προκειμένου να μπορέσουν να βρουν μια καλή δουλειά. Πάντως, γιατροί, δικηγόροι, λογιστές, οικονομολόγοι, στελέχη επιχειρήσεων, φιλόλογοι, ό,τι κι αν βγήκαμε από την τάξη μου, ήμασταν όλοι εργαζόμενοι που χρησιμοποιούσαν τις αναλυτικές τους ικανότητες κυρίως με ελάχιστη δημιουργική φαντασία για το πώς θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε αυτές τις ικανότητες αν κάποιος μας κουνούσε το χαλί της ανάπτυξης κάτω από τα πόδια, όπως και έγινε μερικές δεκαετίες αργότερα, όταν με την ελληνική κρίση μετατραπήκαμε όλοι αν όχι σε ανέργους, σίγουρα σε χαμηλά αμειβόμενους και ημι-απασχολούμενους  κι αρχίσαμε να ψαχνόμαστε, είτε αλλάζοντας αντικείμενο εργασίας, είτε αλλάζοντας χώρα.  

«Το μέλλον ανήκει σε αυτούς που έχουν τη δημιουργική σκέψη να αξιοποιούν με πρωτότυπους τρόπους τις ικανότητές τους»
-Robert Greene, συγγραφέας-business guru

Εκπαιδεύοντας στρατιές ανέργων. Η μεγάλη παγίδα της εκπαίδευσης σήμερα.

Παρά το πάθημά μας όμως και παρά τις αναλυτικές ικανότητες που αναπτύξαμε στο σχολείο, δεν διδαχτήκαμε τίποτα όλοι μας, γονείς και εκπαιδευτικοί  επιμένουμε να εστιάζουμε στην ανάπτυξη της αναλυτικής ικανότητας των μαθητών σε μια εποχή που η επιτυχία κρίνεται όλο και περισσότερο από τη φαντασία και τη δημιουργικότητα.  Έχοντας διαβεί ως εκπαιδευτικός το κατώφλι διαφορετικών σχολείων και διαφορετικών εκπαιδευτικών συστημάτων μπορώ να πω ότι σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό συνεχίζουμε να εκπαιδεύουμε τα παιδιά πώς να γίνουν καλοί καταναλωτές γνώσεων και περιεχομένου, αντί να τους μαθαίνουμε να παράγουν γνώση και περιεχόμενο. Κι αυτό όχι μόνο στην Ελλάδα, όχι μόνο στα παραμελημένα δημόσια σχολεία μας, αλλά ακόμη και σε πανάκριβα ιδιωτικά εκπαιδευτικά περιβάλλοντα όπου τα παιδιά ΔΕΝ μαθαίνουν ακριβώς τα ίδια πράγματα, απλώς ΔΕΝ τα μαθαίνουν σε καλύτερες εγκαταστάσεις.  Ελάχιστες εξαιρέσεις υπάρχουν μόνο για να επιβεβαιώσουν τον κανόνα. Στην Ελλάδα φυσικά η κατάσταση είναι ακόμη χειρότερη, καθώς η νέα ψηφιακή εποχή είναι εδώ και οι ψηφιακές τεχνολογίες επηρεάζουν και επιδρούν άμεσα σε κλάδους της ελληνικής οικονομίας, στην εργασία, την εκπαίδευση και την κοινωνία αλλά η χώρα δυσκολεύεται να καλύψει τα κενά που έχουν δημιουργηθεί και να προσαρμοστεί στα δεδομένα εξοπλίζοντας τους νέους και τους εργαζόμενους με νέες απαραίτητες ικανότητες. Η εκπαίδευση ήταν και παραμένει ο κλάδος με τη μεγαλύτερη υστέρηση σε μια εποχή που οι εξελίξεις είναι καταιγιστικές.

Εκπαίδευση για το μέλλον

Έχουμε εισέλθει σε μια εποχή που οι εξελίξεις τρέχουν με γεωμετρική πρόοδο και μας αφήνουν όλους αμήχανους μπροστά στο ερώτημα τί επιτέλους χρειάζεται ο σύγχρονος άνθρωπος προκειμένου να καταφέρει να ευημερήσει σε μια εποχή που όλο και περισσότερα θα γίνονται από αυτόματα συστήματα, σε μια εποχή που οι υπολογιστές θα μαθαίνουν και θα αυτό-βελτιώνονται πιο γρήγορα και πιο αποτελεσματικά από ότι οι άνθρωποι που τους δημιούργησαν. Παρακάτω, θα μοιραστώ μαζί σας κάποια συμπεράσματα στα οποία κατέληξα ερευνώντας, στα πλαίσια του learninglobal project, το θέμα του σχεδιασμού εκπαιδευτικών προγραμμάτων που θα εξοπλίζουν τον μαθητή για το μέλλον και την αγορά εργασίας της εποχής των αυτοματισμών και της τεχνητής νοημοσύνης.

Γνώσεις και Ικανότητες για την ανάπτυξη του Ανθρώπου της Νέας Εποχής


Τί πρόκειται να συμβεί λοιπόν στη συνέχεια; Τί μας περιμένει στην εποχή που τα πάντα θα εξαρτώνται από ψηφιακές τεχνολογίες που θα αναπτύσσονται στην Ασία και  η καθημερινότητά μας θα διέπεται από την υπερπροσφορά των προϊόντων και υπηρεσιών που θα παράγονται αυτοματοποιημένα σε κάποια μακρινή γωνιά του πλανήτη;
Ποιες ικανότητες θα χρειαστεί να αναπτύξει η ανθρώπινη οντότητα για να προσαρμοστεί σε αυτή τη νέα Εποχή και να καρπωθεί τα οφέλη της; Τι είδους ανθρώπους θα πρέπει να βγάζουν τα εκπαιδευτικά συστήματα για να αποδίδει η επένδυση των κοινωνιών σε αυτά;

Παρακάτω έχω συγκεντρώσει μια λίστα βασικών ικανοτήτων που θα πρέπει να διαθέτει ο άνθρωπος στη Νέα Εποχή προκειμένου να ανταπεξέλθει στις προκλήσεις της και στα οποία διαπίστωσα ότι επικεντρώνεται  η συζήτηση και το ενδιαφέρον  πανεπιστημίων, εκπαιδευτικών οργανισμών και επίσημων φορέων χάραξης εκπαιδευτικής πολιτικής διεθνώς.

Γνώση του Εαυτού και Ικανότητα Αυτό-αξιολόγησης
Ικανότητα εξαιρετικά πολύτιμη για να μπορέσει κάποιος να αναπτύξει επιχειρηματικότητα και να επιπλεύσει στην αγοράς εργασίας ως αυτοαπασχολούμενος ή ανεξάρτητος συνεργάτης σε μια εποχή που  σύμφωνα με την παγκόσμια Τράπεζα 150 εκατ. άνθρωποι θα χάσουν τη δουλειά τους ως το 2022, ενώ 300 εκατ. νεοεισερχόμενοι δεν θα βρίσκουν εργασία. Στον περίπλοκο κόσμο του αύριο το να γνωρίζει κανείς τη μοναδικότητά του, τα δυνατά του σημεία και τα ταλέντα τους  καθώς και τις αδυναμίες του, θα είναι η κιβωτός που θα τον βοηθήσει να επιβιώσει μέσα στην παγκόσμια καταιγίδα των αλλαγών.

Συναισθηματική Νοημοσύνη
Η ικανότητα κατανόησης των συναισθημάτων των άλλων, υποτιμημένη ως σήμερα στην αγορά εργασίας της Βιομηχανικής Εποχής, είναι ίσως η πιο σημαντική ικανότητα που θα πρέπει να έχει κανείς στην εποχή των Ρομπότ  προκειμένου να μην μπορεί να αντικατασταθεί από αυτά στη δουλειά του. 

Κοινωνική Νοημοσύνη
Σε έναν δικτυακό κόσμο με μεγάλη κοινωνική κινητικότητα στον οποίο το κυρίαρχο μοντέλο εργασίας θα είναι η εργασία σε ομάδες με μεγάλη κοινωνική και γεωγραφική διασπορά, η ικανότητα του εργαζόμενου να μπορεί να προσαρμόζεται σε διαφορετικές κοινωνικές περιστάσεις και να αντιλαμβάνεται τις σκέψεις και τις αξίες των άλλων θα είναι πραγματικά πολύτιμη για την επαγγελματική επιτυχία.  Αυτός ήταν και ο λόγος που ο πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας Ντέιβιντ Κάμερον πήρε τις κόρες του από το ακριβό ιδιωτικό σχολείο που φοιτούσαν και τις έστειλε σε ένα Δημόσιο της περιοχής του προκειμένου, όπως δήλωσε, να αποκτήσουν «social fluidity».

Διαπροσωπική Νοημοσύνη
Ο τρόπος με τον οποίο επικοινωνούμε και συναναστρεφόμαστε με τους φίλους και την οικογένεια μας βοηθάει να εξασφαλίσουμε μια πιο ισορροπημένη ζωή και μια καλύτερη αίσθηση ευτυχίας και πληρότητας  και αυτά με τη σειρά τους αντικατοπτρίζονται και στη γενικότερη πρόοδο μας στη ζωή. Η ανάπτυξη της διαπροσωπικής νοημοσύνης συνοδεύεται με την ικανότητα ρύθμισης του ψηφιακού μας εαυτού και του χρόνου που δαπανούμε μπροστά σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Αν για τον άνθρωπο της Βιομηχανικής Εποχής το ζητούμενο ήταν πώς θα συνδυάσει καριέρα και οικογένεια για τον άνθρωπο της Νέας Εποχής το ζητούμενο θα είναι πώς να συνδυάσει την ψηφιακή ζωή του με την πραγματική.

Διαπολιτισμική Νοημοσύνη
Αυτή είναι η ικανότητα να προσαρμόζεται κανείς γρήγορα και με ευκολία σε νέες κουλτούρες και νέους τρόπους εργασίας και ζωής και επεκτείνεται πέρα από την απλή εγκυκλοπαιδική γνώση άλλων λαών και πολιτισμών. Όπως στο παρελθόν οι άνθρωποι οι πολυταξιδεμένοι αποδεικνύονταν πιο σοφοί, έτσι και στο παγκοσμιοποιημένο μέλλον όπου η τεχνολογία θα καταργεί στην ουσία τα σύνορα η διαπολιτισμική συνείδηση θα είναι από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά των επιτυχημένων.  Ευτυχώς, για την ανάπτυξη της Διαπολιτισμικής Νοημοσύνης θα βοηθήσει και η ίδια η τεχνολογία, καθώς ήδη είναι διαθέσιμες τεχνολογίες εικονικής πραγματικότητας, εμβύθισης σε εικονικούς κόσμους και τηλεμεταφοράς οι οποίες θα μπορούν να μεταφέρουν το εξωτερικό στο εσωτερικό του σπιτιού μας ή του σχολείου μας και το αντίστροφο.

Επιμονή
Σε μια εποχή που οι εξελίξεις θα τρέχουν με ιλιγγιώδη ρυθμό και θα αλλάζουν καθημερινά τα δεδομένα, το όραμα της επιτυχία και η επιμονή σε αυτό θα είναι σίγουρα βασικό χαρακτηριστικό των νικητών. Έτσι, θα χρειαστούμε σχολεία που αντί να εκπαιδεύουν τους μαθητές στο κυνήγι των βαθμών και της άμεσης επιβεβαίωσης θα τους εκπαιδεύουν στην επιμονή και το θάρρος να κυνηγήσουν το όνειρό τους και να το κάνουν πραγματικότητα.

Αντίληψη του κοινού καλού
Η συνεργασία και το ομαδικό πνεύμα, καθώς και η συνειδητοποίηση ότι το προσωπικό καλό περνάει μέσα από το γενικό καλό των ομάδων ή των κοινωνιών των οποίων είμαστε μέλη αποτελεί άλλο ένα όπλο επιβίωσης και προόδου για τον άνθρωπο στην εποχή που ο κόσμος όπως τον ξέραμε θα πάψει να υπάρχει.

Ικανότητα Αφήγησης
Χιλιάδες χρόνια πριν η αφήγηση αποτέλεσε την πρωταρχική μορφή επικοινωνίας των ανθρώπων και  εξίσου σημαντική παραμένει και σήμερα. Τα αφηγήματα παραμένουν πανίσχυρα εργαλεία κατανόησης της περιπλοκότητας του Κόσμου. Σύμφωνα με έρευνες το 92% των καταναλωτών προτιμούν διαφημίσεις που περιλαμβάνουν το στοιχείο της αφήγησης. Οι δυνατότητες αξιοποίησης της αφήγησης στο μάρκετινγκ και την επικοινωνία είναι τεράστιες και δίχως αμφιβολία όσοι κατέχουν την τέχνη της και όσοι μπορούν να πείθουν, να ξεσηκώνουν συναισθήματα και αντιδράσεις με τον λόγο τους θα είναι σε μεγάλη ζήτηση στην αγορά εργασίας του μέλλοντος. Καθώς οι υπολογιστές τα καταφέρνουν καλύτερα με τους αριθμούς και τη λογική αυτό που θα μένει για εμάς τους ανθρώπους είναι ο λόγος και το συναίσθημα.

Σωματική  Ευεξία
Η διατήρηση σωματικής ευεξίας και της σωματικής και πνευματικής υγείας θα είναι το μεγάλο στοίχημα για τον άνθρωπο της Νέας Εποχής που θα περνάει όλο και περισσότερη ώρα μπροστά σε οθόνες ενώ θα χρειάζεται να κάνει όλο και λιγότερα με τα χέρια του. Η ισορροπία αυτή μεταξύ φυσικής δραστηριότητας και καθιστικής ζωής δεν είναι κάτι έμφυτο, είναι κάτι που θα πρέπει να καλλιεργούν συστηματικά τα εκπαιδευτικά συστήματα προκειμένου να μην καταλήξουμε σε κοινωνίες μαλθακών και αρρώστων.

Ή αλλάζουμε ή βουλιάζουμε

«Η εκπαίδευση είναι το πιο ισχυρό όπλο που μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει για να αλλάξει τον κόσμο»
-Νelson Mandela

Το ερώτημα λοιπόν είναι πόσα από τα παραπάνω καταφέρνουμε σήμερα να καλλιεργούμε στους νέους ανθρώπους; Πόσο καλά προετοιμάζουν τα σχολεία μας τα παιδιά για την εποχή που τα απαραίτητα θα είναι τα παραπάνω και όχι ο καλός βαθμός σε κάποιο τεστ πολλαπλών επιλογών;

Πόσο ενήμεροι είναι για όλα αυτά γονείς, εκπαιδευτικοί, παράγοντες που χαράσσουν εκπαιδευτική πολιτική;  Για την Ελλάδα σίγουρα δεν είμαι καθόλου αισιόδοξη και δε θα μπορούσα να σκεφτώ καλύτερη εφαρμογή του δημοφιλούς πολιτικού συνθήματος "ή αλλάζουμε ή βουλιάζουμε" από την Εκπαίδευση.

Το σχολείο του μέλλοντος και το μέλλον του σχολείου

Οι ειδικοί προβλέπουν ότι η εκπαίδευση μέσω διαδικτύου θα είναι ο κανόνας σε 15 χρόνια.

Φανταστείτε έναν κόσμο όπου η φοίτηση των μαθητών στα σχολεία θα γίνεται από το σπίτι μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών και το σχολείο όπως το γνωρίζουμε, με τις τάξεις και τους καθηγητές, θα θεωρείται ξεπερασμένο. Οι εξετάσεις θα έχουν καταργηθεί και οι μαθητές θα αξιολογούνται από την σχολική κοινότητα με endorsements σε κοινωνικά δίκτυα τύπου LinkedIn. Η ακαδημαϊκή γνώση δεν θα είναι πια συνώνυμη της μόρφωσης και η εκπαίδευση  θα χρηματοδοτείται από γονείς και επιχειρήσεις και θα στοχεύει στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και ικανοτήτων που απαιτούνται στην αγορά εργασίας.

Για πολλούς εκπαιδευτικούς και γονείς αυτά μπορεί να ακούγονται σαν εφιαλτικό σενάριο. Όμως σύμφωνα με εκατοντάδες ειδικούς της εκπαίδευσης παγκοσμίως, έτσι θα μοιάζει ο εκπαιδευτικός κόσμος του αύριο.

Έρευνα που πραγματοποιήθηκε με αφορμή την επερχόμενη Παγκόσμια Σύνοδο Εκπαιδευτικής Καινοτομίας (WISE) αποκάλυψε ότι η συνολική εικόνα της εκπαίδευσης το 2030 θα είναι ριζικά διαφορετική από το σχολειοκεντρικό μοντέλο του σήμερα.  

«Όχι πια δάσκαλοι, καθηγητές και υποχρεωτικά σχολικά προγράμματα», λέει η έρευνα. «Το σχολείο με τις αίθουσες και το προαύλιο δεν θα αποτελεί πια χώρο μετάδοσης θεωρητικής γνώσης, αλλά αντί γι’ αυτό  χώρο κοινωνικής συναναστροφής όπου οι μαθητές θα έχουν την ευκαιρία να συναναστραφούν τους συνομηλίκους τους και να αποκτήσουν κοινωνικές δεξιότητες που θα τους χρειαστούν στην επαγγελματική τους ζωή».

Λιγότεροι από τους μισούς συμμετέχοντες στην έρευνα (42%) πιστεύουν ότι η ακαδημαϊκή μόρφωση θα παραμείνει βασικό στοιχείο της εκπαίδευσης που όμως θα επικεντρώνεται περισσότερο σε πρακτικές και διαπροσωπικές δεξιότητες.
Ο Sugata Mita, καθηγητής εκπαιδευτικής τεχνολογίας στο Πανεπιστήμιο του Newcastle και δημιουργός του School in the Cloud, σχολιάζει την άποψη ότι οι καθηγητές ειδικοτήτων θα θεωρούνται ξεπερασμένοι λέγοντας: «Δεν χρειαζόμαστε πια ειδικούς που γνωρίζουν τα πάντα, είναι καιρός να τους αποχωριστούμε».
Ένα 19% των ερωτηθέντων θεωρούν ότι η δουλειά των εκπαιδευτικών του αύριο θα είναι να «μεταφέρουν τη γνώση» στους μαθητές και περίπου τα τρία τέταρτα των ερωτηθέντων απάντησε ότι η δουλειά του εκπαιδευτικού θα είναι κυρίως να καθοδηγούν τους μαθητές στην ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους και την ανακάλυψη της γνώσης μέσω προσωπικών σχεδίων μάθησης. Ένα 8% των ειδικών κρούουν τον κώδωνα στους εκπαιδευτικούς του σήμερα λέγοντας ότι στο μέλλον η δουλειά τους θα είναι μόνο o έλεγχος των μαθημάτων που θα κάνουν οι μαθητές μέσω υπολογιστών.
Οι εξετάσεις στα διάφορα μαθήματα δεν θα έχουν πια νόημα. Ο καθηγητής Mitra λέει ότι « είναι ανάγκη να αναθεωρήσουμε τα συστήματα αξιολόγησης στην εκπαίδευση και να αλλάξουμε τους στόχους μας ώστε να αντικατοπτρίζουν μια πιο ολιστική θεώρηση…οι βαθμοί σε μαθήματα όπως τα μαθηματικά, η γλώσσα ή η ιστορία δεν μας δείχνουν στην ουσία τίποτα για τις δυνατότητες του μαθητή»

Σύμφωνα με τους μισούς, σχεδόν, ερωτηθέντες ειδικούς, η πιο σημαντική πηγή γνώσης και μόρφωσης θα είναι η διαδικτυακή μάθηση. Σύμφωνα με τον αναλυτή εκπαιδευτικής πολιτικής του Cranfield University το εκπαιδευτικό σύστημα του μέλλοντος θα είναι ένα «υβρίδιο διαδικτυακής πληροφόρησης και παγκόσμιων εκπαιδευτικών κοινοτήτων ενώ οι σχολικές εγκαταστάσεις θα λειτουργούν κυρίως για να ελέγχουν και να παρακολουθούν την τήρηση κάποιον κανόνων ποιότητας στην ατομική πορεία κάθε μαθητή και για να καθοδηγούν τους μαθητές στο ταξίδι τους στον κόσμο της διαδικτυακής μάθησης».  Η αξιολόγηση θα αλλάξει επίσης, καθώς τα προσόντα που απαιτεί η αγορά εργασίας θα αποτελούν τα κύρια κριτήρια αξιολόγησης της μάθησης.
Μόνο ένα 7% των ειδικών πιστεύουν ότι θεμελιώδεις αρχές της σημερινής εκπαίδευσης όπως η πειθαρχία και η συμμόρφωση θα διατηρήσουν τη σημασία τους στην εκπαίδευση του αύριο. Σύμφωνα δε με το 24% των ερωτηθέντων οι εξετάσεις θα περάσουν σε δεύτερη μοίρα καθώς η επιτυχία των μαθητών θα κρίνεται από τις συστάσεις των συμμαθητών τους σε σχολικά δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης.
Κάποιοι φτάνουν μάλιστα και στο συμπέρασμα ότι θα χρησιμοποιείται μια παγκόσμια γλώσσα στις περισσότερες διεθνείς διαδικτυακές τάξεις, άποψη που συμμερίζονται αρκετοί από τους συμμετέχοντες στην έρευνα.

Ο φιλόσοφος και γλωσσολόγος Noam Chomsky, ωστόσο, διατηρεί τις αμφιβολίες του. «Ειλικρινά δεν πιστεύω ότι θα συμβεί κάτι τέτοιο» δηλώνει. «Αν συμβεί τελικά,  θα είναι στο πολύ μακρινό μέλλον, προσωπικά για το κοντινό μέλλον πιστεύω ότι τα αγγλικά θα κυριαρχήσουν στην παγκόσμια εκπαίδευση».

____________________________________________________________
Πηγές:    Stephen Exley, TES magazine, 3 October 2014

http://www.wise-qatar.org/2014-summit-creativity-education

Μεταφορτώνοντας τη σχολική εκπαίδευση

Mεταφορτώνοντας τη σχολική εκπαίδευση

Φανταστείτε μια σχολική τάξη με 1000 παιδιά…

Με ένα πρόγραμμα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης μαθητές στη Γκάνα πάνε σχολείο μέσω διαδικτύου.

 Μπορεί να νομίζετε ότι οι τάξεις στα σχολεία μας έχουν υπερβολικά πολλούς μαθητές, αλλά σκεφτείτε και τους  καθηγητές που διδάσκουν σε ένα νέο εκπαιδευτικό πρότζεκτ στην Γκάνα και κάνουν μάθημα σε τουλάχιστον 1000 παιδιά ταυτόχρονα. Υπερβολικά μεγάλος αριθμός μαθητών ανά τάξη ακόμη και για τα δεδομένα της υποσαχάριας Αφρικής, όμως η διδασκαλία πραγματοποιείται χάρη στην τεχνολογία και το διαδίκτυο που καθιστούν εφικτή την υλοποίηση του «προγράμματος διαδραστικής εκπαίδευσης εξ αποστάσεως».

Οι τάξεις 72 δημοτικών σχολείων σε διάφορες περιοχές εξοπλίζονται με συλλέκτες ηλιακής ενέργειας, δορυφορικά μόντεμ, υπολογιστές, προτζέκτορες, μικρόφωνα και web- κάμερες. Αυτός ο εξοπλισμός δίνει τη δυνατότητα στα απομακρυσμένα σχολεία να συνδεθούν στο σύστημα και να παρακολουθήσουν μαθήματα Αγγλικών και Μαθηματικών από εξειδικευμένους καθηγητές που βρίσκονται σε στούντιο αναμετάδοσης στην πρωτεύουσα της χώρας. Τα μαθήματα αυτά θα συνοδεύονται και από εκπαιδευτικά σεμινάρια για τους ντόπιους εκπαιδευτικούς, σχετικά με το πρόγραμμα.  Το σημαντικό για την παγκόσμια εκπαιδευτική κοινότητα είναι ότι μέσα από αυτό το πρόγραμμα, που στην ουσία αποτελεί ένα πείραμα των ειδικών της εκπαίδευσης, θα συγκεντρωθούν πολύτιμα στοιχεία για την αποτελεσματικότητα της τεχνολογίας ως εργαλείου μάθησης εξ’ αποστάσεως και το βαθμό στον οποίο επηρεάζει θετικά τη μάθηση.

Η εξ' αποστάσεως εκπαίδευση πρόκειται να παίξει σημαντικό ρόλο σε πολλές χώρες στα ερχόμενα χρόνια. Κρατικά επιχορηγούμενα «διαδικτυακά σχολεία» που χρησιμοποιούν το ίντερνετ για να προσφέρουν εκπαίδευση σε μαθητές απομακρυσμένων γεωγραφικών περιοχών ήδη υπάρχουν και αυξάνονται διαρκώς στις ΗΠΑ.

Ωστόσο, πολλοί έχουν τις αντιρρήσεις τους. Η παγκόσμια συνομοσπονδία σωματείων εκπαιδευτικών, για παράδειγμα, θεωρεί τα διαδικτυακά σχολεία φτηνή λύση που δεν προάγει την ποιοτική εκπαίδευση.  «Πολλές εταιρείες το προωθούν αυτό, ως φτηνή λύση για να εκπαιδευτούν οι μαθητές στις αναπτυσσόμενες χώρες» δηλώνει ο John Bangs της Education International. «Θεωρώ ότι πρόκειται για τα ίδια συμφέροντα που πιστεύουν ότι αυτή θα ήταν καλή λύση για κάποιες χώρες της νότιας Ευρώπης, όπως η Ελλάδα, προκειμένου να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν κατά την οικονομική κρίση».
Σύμφωνα με τον Chris Kirk της Gems Education Solutions, «αυτή η δημιουργική χρήση της τεχνολογίας» παρέχει τη δυνατότητα για μια αναλογία εκπαιδευτικών-μαθητών, 1 προς 1000 δίνοντας πρόσβαση σε υψηλής ποιότητας εκπαίδευση και εξασφαλίζοντας έναν εξειδικευμένο καθηγητή σε κάποιους μαθητές που αλλιώς δεν θα είχαν πρόσβαση στη διδασκαλία συγκεκριμένων μαθημάτων.  Ταυτόχρονα αντιμετωπίζεται και το πρόβλημα των απουσιών των καθηγητών από την εργασία τους ή της έλλειψης καθηγητών συγκεκριμένων ειδικοτήτων.

Ένα από τα πιο εντυπωσιακά πειραματικά προγράμματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης έχει ήδη τεθεί σε λειτουργία στην Ινδία και την Αγγλία, όπου το «school in the cloud» του καθηγητή Sugata Mitra, φιλοδοξεί να αποδείξει κατά πόσο το ίντερνετ μπορεί να πυροδοτήσει την ταχεία βελτίωση της κατανόησης γραπτού λόγου από τους μαθητές.
Ωστόσο, πρόκειται για κάτι περισσότερο από μια απλή μέθοδο εκπαίδευσης, στην ουσία αποτελεί αναθεώρηση των εννοιών «σχολείο» και «δάσκαλος».
Το σχέδιο του καθηγητή Μitra είναι τα παιδιά να μπορούν να μαθαίνουν μόνα τους μέσω του διαδικτύου. Αντί για καθηγητές, οι νεαροί διαδικτυακοί μαθητές θα συνδέονται με συνταξιούχους επαγγελματίες, τους "παππούδες",  από διαφορετικές ηπείρους, μέσω skype. O ρόλος των «παππούδων» θα είναι να προτείνουν θέματα έρευνας και να ενθαρρύνουν την έρευνα και μάθηση, χωρίς όμως στην πραγματικότητα να διδάσκουν τα παιδιά.

Πηγή: tesmagazine, 23 Μay 2014